منظور از تفکر در روایات

 منظور از تفکّری که در روایات سفارش شده چیست؟

ج: تفکّر مراحلی دارد. مرحله‌ی ابتدایی که به تقوا کمک می‌کند و به انسان کمک می‌کند که زیاد دنبال پول و دنیا ندود، تفکّر در مرگ است. جنازه‌ای را که تشییع می‌کنند، چند قدمی تشییع کند و در فکر فرو رود که «این میّت هم مثل من بود و مُرد؛ فردا من هم می‌میرم؛ این همه آمال و آرزو برای چیست؟» در روایت دستور رسیده که در حال تشییع جنازه به هم سلام نکنید. چون ماهیت تشییع جنازه این است که انسان‌های تشییع کننده را به فکر مُردن می‌اندازد. تشییع کننده، دست از دنیا کشیده و آمده تا چند قدم تشییع جنازه کندو در فکر مرگ فرو رفته است. اگر به او سلام کنی، باید جواب بدهد و لذا نخ فکرش پاره می‌شود. لذا گفته‌اند: رهایش کنید تا به فکرش مشغول باشد؛ برایش مفید است.

بنابراین اوّلین فکر برای کسانی که می‌خواهند از دنیای حرام فرار کنند، فکر در مرگ است. فکر در این‌که «این‌قدر لازم نیست جمع کنیم و دنبالش برویم؛ فردا مرگ می‌رسد و هرچه جمع کرده‌ایم، این‌جا می‌ماند.» اوّلین فکر این است. البتّه فکر مراحلی دارد و اولش همین است. همین برای ما مفیدتر است.

علت عذاب اخروی

علّت عذاب اخروی

س ۳: خداوند از همه مهربان‌تر است، پس چطور حاضر می‌شود انسان‌ها را تا ابد به بدترین وجه شکنجه کند؟! لطفاً در مورد فلسفه‌ی عذاب‌های اخروی توضیح دهید.

ج: اگر خدا این کار را نمی‌کرد و به مردم وعده‌ی عذاب نمی‌داد، در این صورت همه جهنّمی می‌شدند و همه‌ی انسان‌ها از بین می‌رفتند و این خلاف مهر و محبّت خدا است؛ یعنی کاری می‌کرد که همه از بین می‌رفتند. امّا خدا عدّه‌ای را عذاب می‌کند تا دیگران خوب شوند. این می‌ارزد. فلسفه‌اش این است. با این حال که خدا انسان‌ها را تهدید به جهنّم کرده، چه کسی گوش می‌دهد؟! همه دنبال یلّلی تلّلی هستند.

س ۴: «فَلَنُذیقَنَّ الَّذینَ کَفَرُوا عَذاباً شَدیداً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذی کانُوا یَعْمَلُونَ»^[۱]، اگر ترجمه درست کرده باشند گفته‌اند: این‌که به خاطر بدترین کاری که می‌کردند بیشتر از اعمالشان آن‌ها را عذاب می‌کند یعنی چه؟ این آیه به خاطر این است که دیگران را هم گمراه کرده‌اند؟

ج: تهدید است دیگر، تهدید است. وقتی شما مخالفت کردی خدا حق دارد این کارها را بکند.

س ۵: در این آیه معنای عبارت «لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذی کانُوا یَعْمَلُونَ» دقیقاً چیست؟

ج: انسان اعمال مختلفی انجام می‌دهد؛ بعضی از اعمالش بد است و بعضی دیگر خیلی بد است. هر کدام جزای خاصّ خودش را دارد. آن عملی که خیلی بد است، جزایش خیلی بد است و آن عملی که کم بد است، جزایش کم بد است. خدا می‌فرماید: ما آن جزای بدتر را می‌دهیم.

س ۶: سؤال این است که هر کاری بکنیم جزایش را می‌بینیم؛ آن‌که بدتر است عذاب بدتر و آن‌که کوچکتر است عذاب کوچکتر؛ هر کدام برای خودش. در این نکته چه تهدیدی است؟

ج: خدا می‌فرماید: من هم می‌توانم عذاب کمتر را بدهم و هم عذاب بیشتر را. وقتی بیشتر را می‌دهم، تهدید است.

س ۷: انسان‌هایی که در قیامت، خلود در جهنّم پیدا می‌کنند عذاب‌های رنگارنگ و عجیب چه فایده‌ای به حال انسانیت آن‌ها دارد؟

ج: به حال زنده‌ها مفید است. زنده‌ها می‌ترسند و دنبال راه آن‌ها نمی‌روند. کسی که مُرده، گذشت. امّا به حال زنده‌ها مفید است؛ هر چه عذاب شدیدتر باشد، آن‌ها بیشتر می‌ترسند. آن وقت حواس زنده‌ها جمع می‌شود تا کاری که آن‌ها کردند و مبتلا به عذاب ابدی شدند را نکنند و می‌ترسند. ایجاد ترس، یکی از مطالب مهم در آدم‌های معمولی است.

س ۸: آیا ممکن است عذاب‌ها محقّق نشود؟

ج: مسلّماً محقّق می‌شود. خدا گفته و پای آن می‌ایستد. اگر این‌ها بفهمند که خدا پای آن نمی‌ایستد، همه دنبال همان‌ها می‌روند. نخیر؛ خدا پدرشان را هم در می‌آورد تا مردم بفهمند خدا راست می‌گوید.

س ۹: چرا خداوند انسانی را که خود خلق نموده و نسبت به او محبّت ویژه‌ای دارد، بر اثر مخالفت فرمان بدین شکل عجیب عذاب می‌کند؟ هیچ پدری فرزند خود را این‌چنین عذاب می‌کند؟

ج: این کار را می‌کند که زنده‌ها دنبال آن‌ها نروند؛ به خاطر این است؛ می‌گوید: او که از بین رفت امّا این یکی دنبال او نرود. بیشتر کارها برای اثرپذیری زنده‌ها است

نماز و عدل الهی

س: «وقتی نماز انسان قبول نباشد اعمال دیگر انسان نیز قبول نیست». آیا این با عدل خداوند ناساگار نیست؟

ج: این با حکمت خدا سازگار است. عبارت «قبول نیست» به معنی بطلان عمل نیست؛ یعنی در بالا رفتن ایمان اثر ندارد. ممکن است صحیح باشد و طبق دستور خدا باشد امّا این اثر که ایمان را بالا ببرد، ندارد. لذا انسان می‌بیند بعضی‌ها شصت سال نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند امّا ایمانشان همان ایمان شصت سال قبل است و هیچ رشدی نکرده، به خاطر همین است؛ آن‌ها کنار نماز، گناه می‌گذارند؛ کنار روزه، گناه دارند. چون خدا می‌خواهد مردم کار حرام و بد را که به ضرر و زیان خودشان است، انجام ندهند، فرموده: «اگر بخواهی این اثر را به این نماز بدهم، باید گناه نکنی» دعوت مردم به ترک گناه، یکی از مسایل بسیار مهمّ زندگی فردی و اجتماعی مردم است که خدا به هیچ وجه نمی‌گذرد؛ چون اگر اجازه بدهد، مردم هر روز چقدر انسان می‌کشند یا چقدر دزدی می‌کنند. آیا این درست است؟ بنابراین شرط قبولی اعمال خیر را ترک گناه قرار داده.

تفکّر در مرگ

س ۱۰: برای مراقبت از دینمان به چه چیزی فکر کنیم؟

ج: اوّل در مرگ. مرگ، بند دنیا را از پای انسان شل می‌کند. انسان در گوشه‌ی قبرستان در خلوت بنشیند –البتّه به شلوغی جمعیت نرود و الّا به جای تفکّر در مردن و مرده‌ها، در زنده‌ها فکر می‌کند و شیطان انسان را اذیّت می‌کند. به گوشه‌ای برود و با انسان‌ها کاری نداشته باشد و انسان‌ها را هم نبیند. –آن‌جا فکر کند که چه کسانی را به آن‌جا می‌آورند. به جای پیرمرد، چند تا جوان می‌آورند؛ نوعاً جوانان می‌میرند و پیرها کم می‌میرند.

فکر کند به این‌که این‌ها جوانند؛ تحصیل کرده‌اند؛ لیسانسیه‌اند یا دکترند که مرده‌اند و آن‌ها را می‌آورند. من هم مثل این‌ها هستم و فردا من را هم می‌آورند. این مردن را بر خودمان تطبیق می‌کنیم. همه قبول دارند که مردن حق است؛ حتّی کمونیست‌ها و بی‌دین‌ها هم قبول دارند. آن‌ها خدا را قبول ندارند امّا مرگ را قبول دارند. لذا یکی از اسامی مرگ در زبان عربی، «یقین» است. یعنی همه یقین دارند که مرگ، آمدنی است و لو انسان یقین ندارد که کی می‌آید. ناگهانی و بی‌خبر می‌آید. این فکر باعث می‌شود که انسان باور کند که «من هم می‌میرم و تنها این‌ها نیستند که می‌میرند. فردا، پس فردا نوبت من هم هست.» انسان در نتیجه‌ی این تفکّر، إن‌شاءالله کمی دست و پایش را از گناه و افراط در دنیاخواهی و دنیاپرستی جمع و جور می‌کند.